Toplumların ve milletlerin tarihinde; yüzyıllar sonra bile insanların ilgisini çeken ve bilim adamlarının çalışmalarına konu olan önemli olaylar vardır. “Dönmelik / Sabataycılık” konusu da bunlardan birisidir. Bu konu; Dinler Tarihi’nin en paradoksal / en karmaşık bir konusudur.
Geçmişten günümüze ulaşan yaklaşımlar ışığında Dönmelik / Sabataycılık konusu; Türk Milleti’nin 300 yıldan beri devam edip gelen bir gerçeği olduğu gibi günümüzün de bir gerçeğidir. Dinler Tarihi’nin “özel” konularından olan Dönmelik / Sabatayistlik her alanı, tarihin her kesimini ilgilendirmektedir. Bundan dolayı Dönmelik/Sabataycılık gibi hassas konulara, “komplo teorileri”, “düşmanlık” veya “tarafgirlik” bakışları ile yaklaşmak doğru /isabetli sonuçlara ulaşmayı engelleyebilmektedir. Bu gibi konularda; bilgi ve birikim yanında, ilkeli olmak, kâr ve zarar hesabı yapmak,ilim-akıl-sağduyu üçgeninde yaklaşmak, “bizim olmuş insanlar”ın çeşitli niyetlere alet edilmesine ve istismar konusu yapılmasına fırsat vermeyecek yaklaşımlar sergilemek önem taşımaktadır.
Sabatay Sevi’nin prensiplerine bağlı olmayı ve o ideali yaşatmayı -hertürlü şartlar içerisinde- gaye edinenleri de diğerlerinden ayırmak gerekmektedir. Çünkü bazı kimselerce son yıllarda Sabatayizm veya Sabataycılık gündeme getirilmiş; kendisinin Sabataycı bir aileden geldiğini belirtip “ikili kimlik” taşımaktan kurtulmak, Musevi olarak nüfusa kaydedilmek için mahkemeye başvuranlar ve Musevi olarak kabul edilmesi yönünde karar alanlar da olmuştur. Bu durumda olan Dönmeler/ Sabatayistler de; sistemlerinin temelini büyük ölçüde Yahudilik felsefesi üzerine kurmuş olmaları, Müslüman görünmekle beraber kalben Yahudiliğe ve/veya Sabatay Sevi’nin ilkelerine bağlı kalarak “özel bir dinî kimlik” oluşturmaları, “iki kimlikli” varlıklarını üçyüzyıldan fazla bir süredir bozulmadan devam ettirmeleri sebebi ile “Sabataycılık / Dönmelik” veya “Sabatayizm” adı altında bir “eklektik dinî anlayış” olarak değerlendirilmektedir.
Sabatay Sevi’nin önerdiği inanç esaslarını, ilkelerini ve uygulamalarını benimseyip yaşatanlar; Yahudilerden de Müslümanlardan da ayrı bir grup oluşturmuş ve Sabatayistler / Dönmeler olarak bilinmişlerdir. Bu özellikleri dolayısıyla söz konusu grubu konu edinen bu çalışmaya “Dönmeler / Sabatayistler Tarihi” adının verilmesi uygun görülmüştür. Çünkü “Dönmelik/Sabatayistlik” hadisesi / olayı, bu çalışmada, ideolojik bakışın ve komplo teorilerinin dışında, tarihî gelişimi içinde, bilimsel bir bakış açısıyla ve kronolojik olarak ele alınmıştır.